BOSNA... Moja lijepa Bosna. Hem çok benden, hem değil. Anadolu'dan gibi ama Avrupai. Sıcak, sımsıcak...
4 Mart Cuma sabahı çok erkendi uçuşumuz. Banu ile saat 5' de havalimanında buluştuk. Saat 7:10' da uçak kalktı ve 8' de Saraybosna'daydı. Uçak alçalmaya başladığında en çok dikkatimi çeken yerleşim yerlerinin dağınıklığı ve engebeli coğrafya oldu. Evler birbirine hem çok uzak hem çok yakın. Coğrafya ise nasıl desem; bir kağıdı avcumuzda top yapıp geri açmışız gibi ve yeşil yemyeşil. Bir belgesel de izlemiştim. Savaş sonrası ABD büyükelçisi sınırların belirlenmesinde arabuluculuk yapıyor. Bir bölgede sınırlarda anlaşamıyor Sırplar ve Boşnaklar. O kadar çok git gel oluyor ki, büyükelçi sonunda isyan ediyor ve diyor ki "hiç bir şey anlamıyorum, bu bölge dağlık, ev yok, köy yok, insan yok neyi paylaşamıyorsunuz?" Diyorlar ki "This is Bosnia!"
Yazışmalarımız sırasında söz verdiği gibi Hotel Konak havaalanı-otel ulaşımı için birini göndermişti. Daha arabaya ulaşmadan sohbete başlamıştık bile. Sanin Türkiye'yi iyi bilen biri. Meğerse İstanbulspor' da 3 ay futbol oynamış. "Futbolu bırakıp ülkeme döndüm, herkes ülkesinde mutlu" dedi. Yol boyu Türkiye'den futboldan konuşarak sohbete devam ettik. Benim futbol bilgime şaşırdı biraz :) Sohbetimizi bölen telefon Sanin' in annesindendi. Evlerinin anahtarı ile ilgili bir problem varmış. Bizim eve bir uğrayabilirmiyiz dedi. Başka bir ülkede şüphe ile yaklaşabilecekken, hiç düşünmeden Sanin'e tabi dedim. Tepelere doğru tırmanıp Sanin'in mahallesine ulaştık. Kapı ile ilgili sorunu çözdüler, annesini ve kızını da alıp tekrar yola koyulduk. Onları yakındaki bir yerde bulunan kreşe bıraktık ve biz otele doğru devam ettik. Otel'de bizi Senad karşıladı. Gülünce mavi gözleri parıldayan samimi ve güler yüzlü bir Boşnak genç. Sabah erken bir saat olmasına rağmen odamız hazırdı, bavulları odamıza atıp hemen dışarı çıktık. Konak otel çok merkezi bir yerde. Başçarşı'nın hemen üstünde. 9 odası var. Tek sıkıntımız önündeki caddeden geçen tramvayın alışkın olmadığımız gürültüsü idi. Onun dışında temiz düzgün bir otel. Çift kişilik oda için gecelik 70 Euro verdik.
İlk hedefimiz döviz bürosu bulmaktı. Tesadüfen konuşmamızı duyan bir Türk yaklaşıp bize yardımcı oldu ve bizi önce dövizciye, sonra "Bosna" börekçisine götürdü. Porsiyonun büyüklüğünü bilmeden birer posiyon kıymalı börek siparişi verdik ki bu bizi tüm gün tok tuttu :) Börekleri afiyetle yedikten sonra kalkıp çevreyi keşfetmeye başladık. Elimizdeki gezilecek yerler listesi ve Saraybosna seyahat kitapçığı ile sokakları arşınlamaya başladık.
Meşhur Boşnak böreği
Morica Han
Saraçi ve Ferhadija Caddesinin birleştiği nokta: Osmanlı-Avusturya Macaristan
İsa'nın kalbi kilisesi
Savaştan kalma binalar
Igrate li şah? :)
Sonsuz ateş
Markale
Şehitlik
Şehitlik
Narodna biblioteka
Svrzo'nun evi
Kadayıf - Rasim
Baklava - Rasim
Kibe Restaurant
Sebil
Her biriyle ilgili yazacak çok şey var. Belki sonra eklerim. Herşeyi yazmaya kalkarsam sanırım sayfalar sürer :) İlk gün gerçekten çok yorulduk. Banu'nun adım sayarına göre 15 km kadar yürümüşüz. Yine de Saraybosna gecelerini keşfetmek üzere üşenmedik çıktık. Barların olduğu sokağı bulduk. Cheers' da biraz oturup bir şeyler içtikten sonra hem epeyce üşüdüğümüz için hem de yorgun olduğumuz için fazla oyalanmadan otele gittik.
İkinci gün için planımız araba kiralayarak güneye doğru inmekti. Otele yakın bir yerden araba kiraladık ve sabah saat 9 gibi yola çıktık. Yanıma navigasyon aldığım halde hiç açmama bile gerek kalmadı. Yollar zaten kısıtlı ve basit. Kaybolmak imkansız gibi bir şey. İlk durağımız Jablanica ve meşhur Tito ve partizanlar tarafından yıkılan köprü.
Sonra doğruca Mostar'a gittik. Önce sokaklarda biraz dolaştık. Sonra köprüyü tam fotoğraflayabilmek için aşağı nehir kıyısına indik. Neretva'ya doyasıya baktık, yeşilinde boğuldu gözlerimiz. Bir çok gezginin methettiği "Sadırvan" restaurantta meşhur begova çorba ve kebab çeşitleri ile tanıştık.
Köprünün iki ayağında da müze var. İkisine de girdik. Birinde sadece profosyonel fotoğrafçılar tarafından çekilmiş savaş fotoğrafları vardı. Diğerinde ise arkeolojik kazılarda çıkan tarihi eserler.
Mostar' da fazla oyalanmadan yola koyulduk. İstikametimiz Kravica şelalesi. Çok fazla Türk turist almayan bir yer. Dubrovnik yolunda ilerlerken batıya doğru 10-15 km içeri girince. Bir tek bu çok tenha ve tabelasız yolda kafamız karıştı. Sorduğumuz biri ile ingilizce boşnakça ve beden dili ile anlaşarak yolumuzu bulduk. Yorgunduk ama şelalenin güzelliğini görünce en alta kadar inmeye karar verdik. İyiki de inmişiz. Yüzümüze çişeleyen şelale damlacıkları ile ruhumuz dinlendi sanki.
Şelaleyi arkamızda bırakıp Saraybosna dönüş yoluna geçtik. Güneye inerken içinden geçtiğimiz Poçitel' de durduk. Poçitel Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa'da ulaştığı son nokta, son köy. Mükemmel bir konuma kurulmuş. Şu anda niye kimse yaşamıyor anlamış değilim. Dik bir yamaca yayılmış köy ve tam aşağısından yeşil Neretva akıyor. Burada sepetlerinde bir şeyler satmaya çalışan kadınlara sadece yardım olsun diye biraz kuruyemiş alıp yola koyulduk.
Ve sırada Blagay Tekkesi. Ona da sorunsuz ulaştık. Tekke' nin odalarını gezerek Buna nehrinin doğduğu kaynağa bir kaç metre ilerde merdivenlere oturduk. Günün son durağıydı ve planladığımız her şeyi yapabilmekten mutlu ama bir o kadar yorgunduk. O merdivenlerde oturduğum bir kaç dakika beni sanki yeniden tazeledi. Ve dönüş yolu. Saat 7 gibi Saraybosna' daydık.
Üçüncü ve son gün hedefimiz Saraybosna içinde gezmediğimiz noktaları gezmekti. İlk önce arabayı teslim ettik. Sonra döviz bürosu açılana kadar Ferhadija caddesinde oyalandık. Sonsuz ateşe geldiğimizde bir kalabalık ve pankart açan insanlar gördük. Ne olduğunu önce polise sonra da genç bir gruba sordum. Saraybosna günü olduğu için anma töreni olduğunu söylediler. Sonra tarihi düşündüm. 6 Nisan !!! Ve sebebi anlaşıldı. Saraybosna' nın II. Dünya savaşından sonra kurtulduğu gün ve aynı zamanda 92-95 savaşının ilk başladığı gün. Biraz insanları izleyip tekrar Başçarşı yönüne doğru yürümeye başladık. Bir an önümde yürüyen üç adamdan biri çaprazdan bana tanıdık geldi. Banu tanıdın mı dedim. E tabi nereden tanısın. Önümde yürüyen kişi Alija İzzetbegoviç' in oğlu Bakir İzzetbegoviç yani Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı'ydı :) Şaşkınlıkla arkalarından yürüdüm önce. Sonra korumalarından birine Sn. İzzetbegoviç mi diye sordum. Evet dedi koruma. O anda kafasını çevirdi cumhurbaşkanı. Bir fotoğraf çektirebilirmiyiz dedim. İşte o fotoğraf :) Sanırım mutluluğum tüm hatlarıma yansımış :))))
Bir cumhurbaşkanı.. Yolda rahatça insanların arasında yürüyebiliyor. İçten ve sıcak. Keşke diyorum imrenerek... Keşke...
Bu tatlı tesadüften sonra tramvay durağına gidip Ilıca'ya gitmek üzere tramvayı beklemeye başladık. Epeyce bir zaman bekledikten sonra farkettik ki insanlar bilet gişesine bir şeyler sorup aldıkları cevaplar sonrasında duraktan ayrılıyorlar. Biletçi 1 saat kadar tramvay olmayacağını söyledi. Vakit kaybedemezdik Tünel ve Vrelo Bosna' ya gidecektik. Taksi tutmaya karar verip taksi durağına yöneldik. Taksici yollar kapalı diye söylendi ilk önce, sonra tamam gelin dedi bize. Anma töreni dolayısıyla yollar kapalıydı. Taksici ile ingilizce-boşnakça-türkçe sohbetimizi hiç unutamayacağım. Adı Haris. Ailesi yüzyıllar önce Konya' dan göçmüş Bosna'ya bir çok Boşnak gibi. Bir kızı bir oğlu varmış. Kızı gazeteci, oğlu futbolcu. Bosna'dan, savaştan, Türkiye'den konuştuk. Bize kuşatma hattının olduğu çizgiyi ve orada bulunan şehit kabrini gösterdi. Bu kebir Fatih Saraybosna'yı fethettiği zaman şehit düşen bir askere aitmiş. "Mucizevi ama o kabrin altına inemedi Sıplar" dedi. Epey tepelerden daracık yollardan geçtik. Miljaka'ya tepeden bakma fırsatımız oldu. Bir ara solda trafik polisleri gözüme çarptı. Sırtlarındaki yazı kıril olduğunu görünce Republika Sırpska' damıyız diye sordum. Evet dedi Haris. Minnacık bir derenin üstünden geçtik ve şimdi feserasyondayız dedi. Sınır o 3 metrelik köprüymüş. Sırp tarafındaki mezarları gösterdi bize. "Sadece Sırplar yok" dedi. "Yunanlılar ve Ruslar da var aralarında". Sırplara destek olmak için Ortodoks rum ve rusların savaşmak üzere Bosna'ya geldiğini okumuştum. Peki insanlar arasında hala gerilim var mı diye sordum. "İnsanlar arasında hiç bir şey yok, her şey normal" dedi. Ama politikacıların hepsi çılgın diye ekledi. Bosna dönüşümlü başkanlık sistemi ile yönetiliyor. Ortak karar almak ve yürürlüğe koymak imkansız gibi bir şey. Malum birinin ak dediğine öteki kara diyor. Samimi sohbetimizin sonunda Haris ile el sıkışarak ayrıldık.
Tünel müzesinin girişinde gişeye yöneldim. 3 günlük Bosna tecrübelerimizi düşünerek gişedeki çocuğa sordum Türklere indirim var mı diye. Bir çok yerde Türkçe konuştuğumuzu fark edip girişlerde indirim yapmışlardı. "Neden olsun" dedi gişedeki genç çocuk. "Bir çok müzede Türk olduğumuzu öğrendiklerinde indirim yaptılar" dedim. "Ben geçen sene İstanbul' a gittim, Topkapı Sarayı'na girerken kimse bana indirim yapmadı" dedi. Türkçe "Biz de sizi seviyoruz" dedi. "Buraya gelip sizi seviyoruz diyorsunuz hepsi bu" dedi. Türkiye'nin Bosna'nın gelişimi için çok destek verdiğini bir çok tarihi yerin yeniden yapılması ve restorasyonunda aktif katkısı olduğunu söyledim. "Hepsi bu" dedi. "Bütün ticari ve askeri anlaşmaları Sırbistan ve Makedonya ile yapıyorsunuz" dedi. Bu tepkiyi hiç beklemiyordum. Şaşırdım ve bu nazik konuşma ve fikir paylaşımı için teşekkür ederek içeri girdim. Kapıda yaşadığım şaşkınlığı henüz üstümden atamamıştım ki tünel ile ilgili videoyu seyretmeye bir kaç Türk daha geldi. Rehber olduğunu sandığım biri tünelle ilgili bilgi veriyordu. "O kadar çaresizlermiş ki ne olursa olsun karşılıklı kazmaya başlayalım, tüneller denk geldi geldi gelmedi yapacak bir şey yok diyerek kazmaya başlamışlar" dedi rehber. "Allahın hikmeti işte karşılıklı kazılan tünel birleşmiş" dedi. Şaşkınlık duygum sinire dönüştü ama tuttum kendimi. Bu ifade hem Boşnakları küçük gören hem de gerçekçi olmayan bir ifadeydi. Tünel' in yapımı aşamasında bir dolu mühendis çalıştığını okumuştum ve müze içinde de hesaplarla ilgili bir çok belge sergileniyor zaten. Allah'ın büyüklüğü ve yardımı tartışılmaz ama bunu ifade etmenin yolu bir halkı ve oraya emek verenleri küçümsemek olmamalı.
İlk Bosna ziyaretimden aklıma kazınmış olan ve hiç unutamayacağım belki de tek gerçek diyalog gişedeki çocukla yaptığımdı. Bir ülkenin işte böyle gençlere ihtiyacı var. Ancak ülkesine böylesine sahip çıkan ve boynunu eğmeyen gençlerle kalkınır ülkeler. Ve inatla savunmaya geçmeyi bırakıp, ciddi bir öz eleştiri yapmalıyız.
Tünelin önünden taksiye binip Vrelo Bosna' ya gittik. Vrelo Bosna Bosna nehrinin kaynağı ve yemyeşil pırıl pırıl içinde göletler, dereler olan bir park. Fayton turu var kenarındaki fayton ve yürüyüş yolunda. Ona da bindik :)
Yorgun ama mutlu bir şekilde Ilıca ve oradan yine Başçarşıya döndük. Daha önce fırsat bulup girip oturamadığımız Morica Han' a girip meşhur Boşnak kahvemizi içtik.
Ve otelden bavulları alıp tramvayla önce Ilıca'ya oradan taksi ile havaalanına ulaştık. Ve son bir not havaalanına taksi dışında ulaşım yok.
Yaklaşık 1 senedir hayalini kuruyordum. Rüyalarımda kendimi Sebil'in önünde gökyüzünü izlerken görüyordum. Bosna öyle bir yer ki doyamıyor insan. İlk fırsatta tekrar gitmek istiyorum. Sanki benden bana dair bir şeyler var orada. Büyülü bir tınıyla beni çağırıyor... Ponovo doçi...
